Οι λογικές πλάνες είναι ένα πολύ σημαντικό ζήτημα. Τις συναντούμε καθημερινά στη ζωή, όπου μας βομβαρδίζουν με πολλούς τρόπους. Είναι συνήθως το μέσο επιβολής της εξουσίας και φορείς δικαιολόγησης αποφάσεων που συνήθως, αν όχι πάντα στρέφονται εναντίων των πολλών. Αποτελούν όμως και όχημα δικής μας πειθούς από κάποιον που θέλει να ενδυναμώσει κάποια προβληματική θέση του ή που θέλει να μας εκμεταλλευτεί για κάποιο λόγο. Εν τέλει φαίνεται ότι αυτό που ονομάζουμε κοινή λογική, δεν αποτελεί και ένα τόσο συνηθισμένο αγαθό. Μάλλον θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι η κοινή λογική είναι ιδιαίτερα σπάνια.
Η λογική πλάνη λοιπόν για να επιστρέψουμε σε αυτή είναι ένα ψεγάδι στην δομή ενός επιχειρήματος, το οποίο καθιστά το εν λόγω επιχείρημα άκυρο. Οι προτάσεις από τις οποίες αποτελείται μία λογική πλάνη είναι έγκυρες. Έγκυρο ή επίσης πιθανό μπορεί να είναι και το δηλούμενο αποτέλεσμα τους, ή το συμπέρασμα του επιχειρήματος που υποδηλώνουν. Αυτό που όμως που δεν είναι έγκυρο είναι η μετάβαση από τη μία πρόταση στην άλλη ή ακόμα καλύτερα το παραγόμενο επιχείρημα που στοιχειοθετούν.
Οι πλάνες στην καθημερινότητα πολλές φορές είναι δύσκολο να εντοπιστούν γιατί ενσωματώνονται σε απόψεις που είναι έτσι διατυπωμένες ώστε να συσκοτίζουν τις λογικές συνδέσεις μεταξύ των επιμέρους προτάσεων. Πολλές φορές για να ενδυναμώσουν το σαθρό τους υπόβαθρο προσπαθούν να ανακαινίσουν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο επιτυχημένα τα συναισθήματα ή την ψυχολογική κατάσταση του κοινού στο οποίο απευθύνονται. Ευθύνη του κοινού είναι να βρίσκεται συνεχώς σε εγρήγορση, να μπορεί να εντοπίσει αυτές τις πλάνες και να τις απορρίπτει ως κενές νοήματος.
Η πρώτη γνωστή συστηματική μελέτη των λογικών πλανών διενεργήθηκε από τον Αριστοτέλη, ο οποίος ταξινόμησε 13 τύπους. Η δεύτερη μελέτη έγινε τον Μεσαίωνα και γι’ αυτό το λόγο πολλές λογικές πλάνες σήμερα αναφέρονται με λατινικούς όρους. Η τρίτη περίοδος άρχισε περί τα μέσα του εικοστού αιώνα, λόγο του ανανεωμένου ενδιαφέροντος από τους κλάδους της Φιλοσοφίας, της Λογικής, της Ψυχολογίας και των Μελετών της Επικοινωνίας, ότι κι αν σημαίνει αυτό.
Σήμερα έχουν ταξινομηθεί περί τις 175 λογικές πλάνες.
Ας δούμε μερικές από αυτές:
Επιπόλαια γενίκευση: Είναι αυτή στην οποία οδηγούμαστε όταν εξετάζοντας πολύ λίγα δείγματα ή μελετώντας μία μεμονωμένη περίπτωση γενικεύουμε, θεωρώντας ότι αυτή η περίπτωση αντιπροσωπεύει όλη την τάξη των αντικειμενικών φαινομένων.
Παράδειγμα: Ο άντρας μου ο Μπάμπης είναι φαλλοκρατικό γουρούνι και μισογύνης. Το ίδιο και ο κολλητός του ο Βρασίδας. Άρα, όλοι οι άντρες είναι φαλλοκρατικά γουρούνια. Ή υπάρχει ένας κακοήθης που στο ιστολόγιό του που πετάει λάσπη στον πολιτικό κόσμο. Όλοι όσοι χρησιμοποιούν ιστολόγια είναι κακοήθεις.
Υπεργενίκευση: Αποτελεί ένα από τα πλέον συνηθισμένα λάθη που κάνουμε στην καθημερινή ζωή όταν κάνουμε αυτόματες σκέψεις (αυτόματες είναι οι σκέψεις που έχουμε παράλληλα με τα τεκταινόμενα στον περιβάλλοντα χώρο). Αυτό μπορεί να συμβαίνει για ποικίλους λόγους:
-Σκεφτόμαστε τις νέες εμπειρίες μας με βάση τις παλιές μας.
-Αναγνωρίζουμε πιο εύκολα την ποιότητα κάποιου προσώπου που έχουμε δει προηγούμενα.
-Είναι αναγκαία διαδικασία στην ανάπτυξη του ανθρώπου, π.χ. το μωρό όταν αρχίσει να μιλάει μπορεί να αποκαλεί όλους τους άντρες «μπαμπά» και τα ζώα με τέσσερα πόδια «γαβγάβ»
-Επειδή οι αυτόματες σκέψεις μας είναι αυτόματες είναι εύκολο σε εμάς να σταματήσουμε στις γενικεύσεις και να τις δεχθούμε χωρίς περαιτέρω εξέταση. Έτσι αυτή η λογική πλάνη μπορεί να μας οδηγήσει σε υψηλού βαθμού στερεοτυπία όσον αφορά στη σκέψη μας για άλλους ανθρώπους. Έτσι αν τα δεχθούμε όλα αυτά μπορεί να πιστέψουμε ότι όλοι οι άσπροι, οι μαύροι, οι Τούρκοι ή εν τέλει οποιαδήποτε άλλη ομάδα αποτελείται από ίδιους ανθρώπους. Όσο λιγότερα γνωρίζω για μία τέτοια ομάδα, τόσο ισχυρότερο θα είναι το στερεότυπό στο οποίο θα οδηγηθώ και η πλάνη στην οποία θα υποπέσω.
-Η υπεργενίκευση είναι μία από τις αγαπημένες λογικές πλάνες των λαοπλάνων πολιτικών μας. Λέει ο τάδε πολιτικός: «Όλοι οι Έλληνες υποστηρίζουν το έργο της κυβέρνησης μας» ή «Οι πολίτες μας πιστεύουν». Οι υπεργενικεύσεις αυτού του τύπου προϋποθέτουν ιδιαίτερα πολλά προαπαιτούμενα για να έχουν ισχύ. Έως ότου ερωτηθούν οι περισσότεροι, αυτός ο ισχυρισμός είναι κενός νοήματος. Έτσι όταν οι πολιτικοί χρησιμοποιούν τέτοια ορολογία συμπεριφέρονται σε αυτούς που απευθύνονται σα να είναι παιδιά, που δεν έχουν ακόμα ξεχωρίσει τις γενικές έννοιες και ισχυρισμούς, από τις εξαιρέσεις.
Ειδική εξαίρεση: Είναι ένας τύπος κίβδηλου ισχυρισμού δια του οποίου μία θέση εισάγει ευνοϊκές ή αποκλείει δυσμενείς λεπτομέρειες με βάση την ανάγκη επιπρόσθετων θεωρήσεων. Έτσι εδώ κάποιος προσπαθεί να παραθέσει κάτι ως εξαίρεση σε ένα γενικά αποδεκτό κανόνα, χωρίς να δικαιολογεί την εξαίρεση με επαρκή επιχειρήματα. Παράδειγμα: Όποιος κλέβει το κράτος πάει φυλακή. Όταν ένας βουλευτής κλέψει το κράτος με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, δεν θα πάει φυλακή, γιατί έχει βουλευτική ασυλία. Ή επίσης: Περνούμε περίοδο λιτότητας και μεγάλης οικονομικής δυσχέρειας. Πρέπει να περικοπούν όλα τα κρατικά έξοδα στο ελάχιστο. Όταν όμως ένας υπουργός πάει ταξίδι και ξοδεύει σπάταλα το κρατικό χρήμα, αποτελεί εξαίρεση, γιατί είναι υπουργός.
Το διπλό κριτήριο: Είναι ένα κριτήριο το οποίο εφαρμόζεται με μεγαλύτερη επιείκεια σε μία ομάδα απ’ ότι σε μία άλλη. Για παράδειγμα είναι επιτρεπτό σε αγόρια εφήβους να έχουν σεξουαλικές σχέσεις, όχι όμως σε κορίτσια. ‘Η επίσης, κανείς δεν παίρνει αυξήσεις στους μισθούς στον δημόσιο τομέα. Παίρνουν όμως οι δικαστικοί, για να μπορέσουν να πάρουν και οι βουλευτές.
Ψευδές δίλλημα: (Επίσης ψευδής διχοτόμηση, πλάνη του αποκλεισμένου μεσαίου, επιλογή άσπρου-μαύρου, εσφαλμένη συσχέτιση, διακλάδωση). Είναι μία κατάσταση στην οποία μόνο δύο εναλλακτικές προτάσεις υπάρχουν ως δυνατές επιλογές, στις οποίες συχνά αν όχι πάντα αντιπροσωπεύονται δύο ακραία σημεία σε κάποιο φάσμα πιθανοτήτων. Αυτό δίνει την εντύπωση ότι οι επιλογές είναι αμοιβαία αποκλειόμενες, ακόμα και αν δεν χρειάζεται να είναι. Τυπικό παράδειγμα στην πολιτική: « Όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας.»
Επιχείρημα προς ρόπαλο: ( Αλλιώς προσφυγή στην ισχύ) Επιχείρημα που στηρίζεται στην χρήση ή στην απειλή της χρήσης ισχύος καθώς και του εξαναγκασμού προκειμένου να νομιμοποιήσει το συμπέρασμα. Είναι όταν κάποιος εξαίρει τις αρνητικές συνέπειες που μπορεί να υποστεί ο συζητητής του, εάν συνεχίσει να έχει αντίθετη άποψη. Επί παραδείγματι, «Όλοι γνωρίζουν ότι ο Κουμμουνισμός είναι κακό πράγμα. Η κυβέρνηση διώκει τους κομμουνιστές. Αν αντιβαίνω στην πολιτική της κυβέρνησης, τότε θα διωχθώ. Εγώ είμαι νομοταγής πολίτης, δεν θέλω να με διώκουν, άρα και η πολιτική της κυβέρνησης είναι ορθή.
Προσφυγή στην αυθεντία: Η λογική αυτή πλάνη έχει την εξής δομή:
1. Ο A ισχυρίζεται το B•
2. Ο A διαθέτει κάποιο θετικό χαρακτηριστικό,
3. άρα ο ισχυρισμός B είναι αληθής ακόμα και αν δεν τεκμηριώνεται επαρκώς, αφού έχει εκφραστεί από τον ειδικό
Ακόμα και οι αυθεντίες όμως μπορεί να σφάλλουν, οπότε χρειάζεται να είμαστε κριτικοί στο οτιδήποτε μας παρουσιάζεται.
Αυτές βέβαια είναι μερικές μόνο από τις λογικές πλάνες. Ο μοναδικός τρόπος να τις αντιπαρέλθουμε είναι η κριτική σκέψη σε ότι μας παρουσιάζεται.-
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου